|
. Webmaster: Zdzisław Bziukiewicz tel. 0607-676356
Dalsze rozpowszechnianie materiałów opublikowanych w www.kurpie.com.pl jest zabronione bez zgody właściciela. Podstawa prawna: art. 25 ust. 1 pkt 1 b ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Copyright kurpie.com.pl / Zdzisław Bziukiewicz 2007 |
|
Tekst i zdjęcia nadesłał Urząd Gminy w Lelisie |
|
Historia regionu miała znaczący wpływ na ukształtowanie się grupy etnograficznej Puszczaków i ich kultury, znanej jako Kurpie. Pochodzenie nazwy Lelis jest do końca niewyjaśniona. L. Krzyniecki podaje słowo Lelis w indeksie nazwisk, więc nazwa wsi może wywodzić się od nazwiska jednego z jej mieszkańców. Istnieją, również inne przesłanki, świadczące, że nazwa pochodzi od świerku „Eglisz”, który na Kurpiach nazwano jegliją, a w okolicach dzisiejszego Lelisa przebiegała granica lasów świerkowych. Również nie udokumentowano, iż nazwa wsi pochodzi od ptaka Leleka, odmiany gacka. Ślady człowieka na tych terenach spotykamy od 4 000 lat p.n.e.. Ustalono to na podstawie prowadzonych w naszych okolicach wykopalisk. Na mapach Królestwa Polskiego miejscowość Ruda Lelis istnieje już w XVI w. i pojawia się do roku 1789. Zlokalizowana jest bezpośrednio nad rzeką Rozogą. Kolejnym śladem jest zapis, iż w roku 1634 król Władysław IV nadał Wołoszom zamieszkałym w Rudzie Olszewskiej (Olszewka) prawo do wykopu rudy. Największa sieć osiedleńcza na naszym terenie powstała podczas potopu szwedzkiego. W XVIII w. tereny te należały do Zagajnicy Szkwańskiej, której nazwa pochodzi od rzeki Szkwy i obejmowały część dawnej Puszczy Kurpiowskiej sięgającej aż po Myszyniec. W XVII wieku nad rzeką Szkwą istniała jedyna wieś rolnicza o nazwie Szkwa, w sumie na terenie dzisiejszej gminy istniało 18 wsi. W XVII – XIX w. do podstawowych zajęć tutejszej ludności należało: zbieractwo gotowych płodów natury, myślistwo i rybactwo. Zagajnica Szkwańska posiadała bogatą szatę roślinną i bogactwo zwierzyny. Zajęcia przedrolnicze stanowiły: rudnictwo, węglarstwo, dziegciarstwo i smolarstwo. Obszary nad Szkwą i Rozogą były bardzo bogate w złoża bursztynu. Intratnym zajęciem było także bartnictwo, które przetrwało na tych terenach aż do 1914 r., ustępując później pasiecznictwu przydomowemu. W okresie rozbiorów tereny gminy Lelis do roku 1830 należały do guberni płockiej, a po 1854 r. do guberni łomżyńskiej. Kiedy przed I wojną światową tereny obecnej gminy ogarnęła fala emigracji zarobkowej to w latach 1908-1912 z gminy Nasiadki na ówczesnych 7 630 mieszkańców aż 1537 osób wyemigrowało do USA. Do 1 kwietnia 1939 r. tereny gminy wchodziły w skład województwa białostockiego, zaś po 1 kwietnia 1939 r. przypisano je województwu warszawskiemu. Po reformie administracji w 1975 r. gmina Lelis stała się częścią województwa ostrołęckiego, aby od 1998 r. wejść w skład województwa mazowieckiego. W przeszłości tereny obecnej gminy Lelis należały do gmin: Nasiadki i Dylewo, w okresie międzywojennym także do gminy Durlasy. Samodzielnie Lelis jest gminą od 1972 r., a wsią parafialną od 11 lat. Ludność terenów obecnej gminy Lelis chętnie włączali się w wir wydarzeń dziejowych, których główne centra znajdowały się na terenach sąsiednich gmin Kadzidło, Łyse, Nowogród, Ostrołęka. Postawę mieszkańców wsi wchodzącej w skład dzisiejszej gminy w okresie walk ze Szwedami w latach 1700-1721 przedstawiono w poezji Adama Chętnika, który poparł te strofy wcześniejszymi studiami dziejów Kurpiowszczyzny. „A za Narwi … jakieś tłumy, Za pasami ich krocice, U tych kosy i siekiery, A u innych wej rusznice Idą chyłkiem od Olszewki... Łęgu, Kłodzisk od Lelisa … Nasiadk. Idą Łowcy i smolarze...”
W 1795 r. mieszkańcy Białobieli zorganizowali się, aby wspomóc Powstanie Kościuszkowskie, w 1830 r. dwa oddziały z Lelisa wzięły udział w bitwie pod Ostrołęką, 9 czerwca 1905 r. uchwałą samorząd w Nasiadkach domagał się wprowadzenia języka polskiego jako języka urzędowego, w listopadzie 1918 r. ob. Władysław Pyskło zorganizował pierwszą szkołę w Lelisie, w 1931 r. powstaje Zjednoczona Lewica Chłopska w Dąbrówce i Durlasach, stanowiąca wyraz radykalizacji ruchów chłopskich, w 1934 r. chłopi ze wsi Durlasy zorganizowali strajk chłopski. We wrześniu 1939 r. miała miejsce potyczka wojsk polskich z Niemcami w Łodziskach, dnia 18 stycznia 1945 r. Lelis został wyzwolony spod okupacji.
„ Zitajta Do Nas…” Gmina Lelis położona jest w północno - wschodniej części województwa mazowieckiego, w centralnej części powiatu ostrołęckiego. Powierzchnia gminy wynosi 19 709 ha, stanowiąc 0,6 % powierzchni województwa mazowieckiego. Odległość gminnej miejscowości Lelis od miasta powiatowego Ostrołęka wynosi 12 km, natomiast od stolicy województwa mazowieckiego 130 km. Gmina Lelis jest położona na skraju Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, charakteryzuje się wysoką lesistością. Przez teren gminy przepływa 5 rzek, tj. Rozoga, Piasecznica, Omulew, Narew oraz Szkwa, która jako jedyna z ostatnich rzek kurpiowskich dotychczas nie została uregulowana. Gmina nie jest zasobna w żadne bogactwa naturalne, jednakże jej bogactwo stanowią lasy obfite w grzyby i jagody, różnorodna roślinność i zwierzęta, czyste powietrze oraz harmonijna cisza. Gmina przebogata w rozmaitość krajobrazu staje się rajem dla zwierząt. Do dzisiaj w lasach można spotkać: jelenie, sarny, dziki, wiewiórki, kuny leśne, zające, lisy, czasem pojawiają się wilki. Duża powierzchnia lasów posiadających rzadkie gatunki roślin i zwierząt, ptactwa przesądziła, o tym, że gmina została zaliczona do obszaru „Zielonych Płuc Polski”. Charakterystyczne piękno i wyjątkowość dla gminy stanowią wydmy paraboliczne we wsi Durlasy. Również nieodzownym elementem krajobrazu gminy są liczne kapliczki oraz krzyże przydrożne (Szafarnia, Płoszyce, Durlasy, Nasiadki), przypominające o głębokiej wierze ludu puszczańskiego. Najciekawsze krajobrazowo tereny położone są w północno – wschodniej części gminy. W rejonie tym zachowała się jeszcze drewniana architektura ludowa (chałupy kurpiowskie). Specyfiką Niziny Kurpiowskiej są piaszczyste tereny, o znacznej przewadze lasów i użytków zielonych, dlatego, też 58% powierzchni gminy to użytki zielone, użytki rolne stanowią 54,9% obszaru, natomiast 36% powierzchni obejmują lasy.
Gmina Lelis liczy 8 595 mieszkańców, w tym 4 363 mężczyzn i 4 232 kobiet. Gęstość zaludnienia wynosi 40 osób/km². Pod względem administracyjnym w skład gminy wchodzą 22 miejscowości stanowiące 22 sołectwa tj. Białobiel, Dąbrówka, Długi Kąt, Durlasy, Gąski, Gnaty, Gibałka, Kurpiewskie, Lelis, Łęg Przedmiejski, Łęg Starościński – Walery, Łęg Starościński, Łodziska, Nasiadki, Obierwia, Olszewka, Płoszyce, Siemnocha, Szafarnia, Szafarczyka, Szkwa, Szwendrowy Most. Gmina Lelis graniczy z siedmioma gminami ościennymi: Gmina-Miasto Ostrołęka, Baranowo, Kadzidło, Olszewo-Borki, Rzekuń, Zbójna (województwo Podlaskie, powiat łomżyński), Miastkowo (województwo Podlaskie, powiat łomżyński). Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 53 Ostrołęka – Olsztyn, która stanowi drogę wyjazdową do Krainy Jezior Mazurskich z Ostrołęki oraz z aglomeracji warszawskiej. Ciąg dróg powiatowych zlokalizowanych na terenie gminy zapewnia połączenie komunikacyjne Ostrołęki z sąsiednimi powiatami oraz województwami. |
|
Dzieje Gminy Lelis |
|
|
|
|
|
Muzeum Kurpiowskie w Wachu Mój kawałek ziemi w TVP Warszawa i Info TVP |
|
Laura Bziukiewicz w TVP1 - Dzień dobry w sobotę - Wielkanoc |
|
Laura Bziukiewicz w TVP2 - Pytanie na śniadanie - Kolczyki frywolitkowe |
|
„Koronka frywolitka, Laura Bziukiewicz” - Związek Kurpiów |
|
„Laura Bziukiewicz, Biesiada kurpiowska” - Związek Kurpiów |
|
U BURSZTYNA - Moda na Mazowsze |
|
Kurpie z Lelisa |
|
Cmentarz nieniecki w Kurpiewskich z I Wojny Światowej |
|
Kapliczka w Szafarni |
|
Lelis z lotu ptaka |
|
Kapliczka w Nasiadkach |
|
Kościół Św. Anny w Dąbrówce |
|
Kościół w Lelisie |
|
Ośrodek Etnograficzny w Lelisie |
|
Pomnik przyrody we wsi Długi Kąt |
|
Dożynki w lelisie |